Od 1 stycznia 2022 roku wchodzi w życie nowelizacja ustawy o odpadach, wdrażającą do polskiego prawa przepisy europejskie. Jej celem jest zmniejszenie ilości produkowanych odpadów oraz zwiększenie odpowiedzialności producentów za produkowane odpady. Za najważniejsze przepisy noweli należy uznać wprowadzenie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta, określenie zobowiązań dotyczących procentowego poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych, a także nowe definicje oraz zmiany kilku już istniejących.

W zakresie gospodarowania odpadami Ustawodawca wprowadził instytucję systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zgodnie z nowo powstałą definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt. 28a rozumie się przez to zestaw środków podjętych w celu zapewnienia, aby wprowadzający produkty, w tym produkty w opakowaniach, ponosili odpowiedzialność finansową albo odpowiedzialność finansową i organizacyjną na etapie cyklu życia produktu, gdy staje się on odpadem. Regulacje zawarte w art. 22 omawianej ustawy określają odpowiedzialność wprowadzającego produkty do obrotu w zakresie:

1) selektywnego zbierania odpadów powstałych z produktów, a następnie ich transportu i przetwarzania oraz koszty niezbędne do realizacji innych celów i zadań, o których mowa w przepisach odrębnych, pomniejszone o przychody z ponownego użycia, ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania tych odpadów, a w przypadku wprowadzenia systemu kaucyjnego – z nieodebranej kaucji;

2) informowania posiadaczy odpadów powstałych z produktów o środkach służących zapobieganiu powstawaniu odpadów, zakładach zajmujących się ponownym użyciem i przygotowaniem do ponownego użycia, systemach zbierania odpadów oraz o sposobach zapobiegania zaśmiecaniu;

3) gromadzenia danych dotyczących produktów wprowadzanych do obrotu oraz zbierania i przetwarzania odpadów powstałych z produktów, a także sprawozdawczości w tym zakresie.

Dodatkowe obowiązki producenta odpadów określone zostały w nowo powstałym art.22a:

1) nie ograniczają wykonywania obowiązków do przypadków, w których zbieranie i przetwarzanie odpadów przynosi największe zyski;

2) zapewniają odpowiednią dostępność systemu zbierania odpadów na obszarze, na którym wprowadzają produkty do obrotu;

3) posiadają środki finansowe i organizacyjne niezbędne do wykonywania obowiązków;

4) stosują mechanizmy samokontroli, w szczególności audyty, w zakresie:

1. a) zarządzania finansami przeznaczonymi na realizację obowiązków,
2. b) gromadzenia danych i sporządzania sprawozdań dotyczących produktów wprowadzanych do obrotu,
3. c) zbierania i przetwarzania odpadów powstałych z produktów;

5) udostępniają publicznie informacje o realizacji celów w zakresie gospodarowania odpadami, w tym realizacji obowiązków określonych w pkt 1–4, a w przypadku podmiotów realizujących obowiązki w imieniu wprowadzających produkty do obrotu na terytorium kraju – podmioty te udostępniają dodatkowo informacje o:

1. a) strukturze własności i członkostwa tych podmiotów,
2. b) wkładach finansowych wnoszonych przez wprowadzających produkty do obrotu na terytorium kraju, w odniesieniu do każdej tony produktu wprowadzonego do obrotu,
3. c) procedurze wyboru podmiotów gospodarujących odpadami.

Ze względu na brak szczegółowego opisu sposobu realizacji zadań producenta odpadów, a także brak przewidzianych przez Ustawodawcę sankcji za zaniechanie ww. obowiązków, należy się spodziewać dodatkowego aktu prawnego regulującego te kwestie.

Nowela zmienia ponadto definicję bioodpadów (dodanie to katalogu bioodpadów odpadów żywnościowych ze stołówek), gospodarowania odpadami (sortowanie staje się gospodarowaniem odpadami), odpadów komunalnych (odpady z niektórych branż tracą status odpadów komunalnych mimo podobnego charakteru i składu). Dodaje również kolejne definicje dot. odpadów innych niż niebezpieczne, odpadów budowlanych i rozbiórkowych, odpadów żywności, odzysku materiałów i wypełniania wyrobisk.

Nowe przepisy wprowadzają również zakaz termicznego przekształcania odpadów selektywnie zebranych w celu przygotowania ich do ponownego użycia lub recyklingu – z wyjątkiem odpadów powstających w wyniku dalszego przetwarzania odpadów selektywnie zebranych, jeżeli w tym przypadku termiczne przekształcanie daje w tym przypadku wynik najlepszy dla środowiska. Ustawodawca nie określa w żaden sposób, jak należy udowodnić kwestię „wyniku najlepszego dla środowiska”.  Jest to pierwsza taka konstrukcja słowna w Ustawie o odpadach. Można przypuszczać, że i ta kwestia zostanie w przyszłości wyjaśniona poprzez określenie definicji powyższego sformułowania.

Nowela przewiduje również, że od 2035 r. na składowiskach gminy będą mogły przetrzymywać nie więcej niż 10 proc. odpadów komunalnych. W latach 2030-2034 ten współczynnik został określony na 20 proc., zaś na lata 2025-2029 – na maksymalnie 30 proc.

Ustawodawca wyznacza ponadto do 2030 r. nowe, wyższe poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych – w odniesieniu do wprowadzonych do obrotu opakowań. Poziom recyklingu powinien być obliczany poprzez wyrażoną w procentach wartość ilorazu masy odpadów opakowaniowych poddanych recyklingowi w tym roku oraz masy opakowań wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku kalendarzowym. Minister Klimatu i Środowiska określi, w drodze rozporządzenia, roczne poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych w poszczególnych latach do 2030 r., które wprowadzający produkty w opakowaniach jest obowiązany osiągnąć.