Rewitalizacja parków miejskich

Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, która porządkuje kompleksowo zagadnienia związane z rewitalizacją, a także pozwala na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego i ugruntowanie rewitalizacji jako ważnego elementu procesu rozwoju lokalnego.

Rewitalizacja jest pojęciem złożonym i dotyczy wprowadzania korzystnych zmian w różnych dziedzinach, w tym gospodarczych czy społecznych, ale przede wszystkim wpływa na ożywienie przestrzeni przy jednoczesnym zachowaniu jej tożsamości.

Rewitalizacja parku jest kompleksowym procesem przemian, mającym na celu wyprowadzenie terenu ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, na drogę rozwoju w kierunku poprawy wartości historycznych oraz przyrodniczych.

Przywrócenie tych cech jest procesem wieloletnim prowadzonym przez interesariuszy tego procesu (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.), w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością.

Celem odtworzenia zabytkowych parków jest poprawa jakości krajobrazu poprzez utrzymywanie i budowę tzw. ”zielonej tkanki”.

Wartość parku ma duże znaczenie historyczne i obecne. Stanowi ochronę zasobów przyrodniczych, wspierających procesy samooczyszczania środowiska. Park jest siedliskiem umożliwiającym bytowanie wielu organizmom zwierzęcym jak i roślinnym. Jest miejscem wypoczynku – oddziałuje na człowieka poprzez możliwość kontaktu z naturą. Pozwala odpocząć z dala od zgiełku miasta.

W ostatnim czasie dużego znaczenia w mieście nabiera przestrzeń parkowa, gdzie z dala od miejskiego zgiełku można wypocząć nie wyjeżdżając z miasta. Brak planów zagospodarowania przestrzennego powoduje coraz gęstszą zabudowę z ciasno upchanymi w każdej szczelinie samochodami.

Rewitalizacja w Polsce jest zjawiskiem stosunkowo nowym – relatywnie do projektów wdrażanych od lat 70. XX w. w Europie Zachodniej czy Stanach Zjednoczonych. W słowniku polskich architektów, urbanistów i osób zajmujących się gospodarką przestrzenną termin ten zagościł bowiem mniej więcej w połowie lat 90. XX w.

Kluczem do dobrej rewitalizacji jest umiejętne dostosowanie przedsięwzięcia do lokalnych potrzeb i uwarunkowań.

W ciągu ostatnich lat obserwować można podjęcie zakrojonych na szeroką skalę działań rewitalizacyjnych parków w całej Polsce np:

• rewitalizacja Parku Śląskiego w Chorzowie – budowę parku rozpoczęto w lipcu 1951 roku, jest to największy park miejski w Polsce, nazywany jest zielonym płucami Górnego Śląska. Program rewitalizacji parku zaplanowany jest na siedem lat. Celem zakrojonej na szeroką skalę przebudowy jest przywrócenie parkowi dawnej świetności i dostosowanie jego infrastruktury do potrzeb coraz większej liczby odwiedzających. Przez swoją wielkość i umiejscowienie w centrum ponad dwumilionowej aglomeracji miejskiej, stanowi ewenement w skali Europy.

• rewitalizacja Parku Lotników Polskich –park ten został założony w 1966 r. W chwili obecnej park zajmuje powierzchnię ok. 60 ha. to miejsce rekreacji i sportu mieszkańców Krakowa. W bezpośrednim sąsiedztwie terenu przyszłego parku w 1912 założono lotnisko wojskowe Kraków – Rakowice – Czyżyny, natomiast w 1964 r. utworzono dzisiejsze Muzeum Lotnictwa Polskiego. Fakt ten odegrał kluczową rolę przy zmianie w 1989 r. Nazwy parku na Park Lotników Polskich.

• rewitalizacja Parku w Horyńcu Zdroju – Park Zdrojowy w Horyńcu-Zdroju założony w latach 30-tych XX wieku przez Karłowskich został zniszczony podczas II wojny światowej. W latach 2013 – 2015 gmina Horyniec-Zdrój przeprowadziła rewitalizację parku w ramach projektu „Rozwój miejscowości uzdrowiskowych Horyńca-Zdroju i Morszyna szansą na aktywizację pogranicza polsko-ukraińskiego”.

• rewitalizacja Parku w Zatoniu – zabytkowy park położony w dzielnicy Zielonej Góry – Zatoniu. Rozciąga się na powierzchni 52 ha. W 1842 r. został założony jako park przy Zatońskim pałacu, który został wybudowany w XVII wieku. Inwestycja związana z rewitalizacją parku w Zatoniu ma na celu przywrócenie historycznej kompozycji parku. Obecnie park jest zaniedbany i przetrzebiony. W 1958 roku uznano go za rezerwat przyrody, jednak w 1992 roku ochronę zniesiono, nadając mu status parku zabytkowego.;

• rewitalizacja parku im. Tadeusza Kościuszki w Gnieźnie – park o powierzchni 1,6 ha znajduje się w historycznym obszarze urbanistycznym miasta Gniezna; powstał w pierwszej dekadzie XX w. Rewitalizacja parku rozpoczęła się w styczniu 2017 r.;

• rewitalizacja parku im. Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego w Gnieźnie – park o powierzchni 0,47 ha. Znajduje się on w historycznym obszarze urbanistycznym miasta Gniezna, powstał w pierwszej dekadzie XX w. Wówczas była to strefa zieleni, która poza swoim walorem estetycznym miała ochraniać miasto przed dymem z lokomotyw poruszających się po gnieźnieńskiej stacji kolejowej. Park ten tworzył niegdyś całość kompozycyjną wraz z Parkiem im. Tadeusza Kościuszki. W parku zlokalizowany jest system bunkrów poniemieckich.

W miastach zurbanizowanych, jak i przemysłowych rola parków miejskich w procesach rewitalizacji związana jest z pełnieniem funkcji „wizytówki” miasta, ożywienia centrum oraz podkreślenia jego tożsamości. We współczesnych czasach propagowane jest hasło „zdrowego stylu życia”. Tereny parkowe realizują to zapotrzebowanie, oferując różne formy rekreacji, sportu i wypoczynku oraz zapewniają naturalną potrzebę człowieka przebywania w otoczeniu zieleni (szczególnie ważną na terenach silnie uprzemysłowionych i zurbanizowanych gdzie niejednokrotnie zauważa się deficyt powierzchni biologicznie czynnych). Chroniąc zieleń parkową przyczyniamy się do hamowania zanieczyszczeń w centrum miast spowodowanym  m. in. zwiększającym się ruchem samochodowym.

Wnioskując, bardzo ważne jest to aby obszary zielone na etapie planowania procesu rewitalizacyjnego  były traktowane jako integralna część  struktury miasta, która wymaga zrównoważonego i systemowego kształtowania oraz rzeczywistej ochrony.